Morane Saulnier L (AZ Model)

Samolot
Dwumiejscowy Morane L powstał w sierpniu 1913 roku jako modyfikacja wcześniejszej wersji G. Dzięki charakterystycznej konstrukcji z płatem zamontowanym na zastrzałach dość wysoko nad kadłubem zyskał nazwę „Parasol”.  Samoloty te były napędzane rotacyjnymi siedmiocylindrowymi 100-konnymi silnikami Gnome Monosoupape, a później także dziewięciocylindrowymi 80-konnymi Le Rhone.
Po wybuchu wojny pierwsze z egzemplarzy seryjnych weszły na wyposażenie jednostek MS23 i MS26. W grudniu 1914 roku również Brytyjczycy zakupili kilkadziesiąt tych samolotów i wyposażyli nimi kilka dywizjonów RFC i RNAS.
Ciekawym epizodem w historii tego samolotu jest fakt, że niemiecka firma Pfalz produkowała je w czasie wojny na licencji pod nazwą Pfalz A.I i A.II z niemieckimi silnikami Oberursel o mocy odpowiednio 80 i 100 koni, a po uzbrojeniu ich w karabin LMG08 oznaczenie zmieniono na E.III. Natomiast opłaty wynikające z wykorzystania licencji Pfalz przekazał firmie Morane dopiero po zakończeniu wojny.
Samolot był również znany w Rosji, gdzie był produkowany w moskiewskiej firmie Duks.
Morane L były wykorzystywane w pierwszych miesiącach wojny przede wszystkim do rozpoznania. Z uwagi na stosunkowo słabe osiągi szybko zastąpiono je nowocześniejszymi samolotami, we Francji np. wprowadzono Morane N. I gdyby nie dwa wydarzenia, to pewnie L-ki odeszłyby w całkowite zapomnienie.
Jedno z tych wydarzeń związane jest z pilotem No. 1 Wing RNAS Sub-Lt. R. Warnefordem. Pilot ten 7 czerwca 1915 roku lecąc maszyną nr 3253 skutecznie zbombardował sterowiec Zeppelin LZ37 w powietrzu. Było to pierwsze zwycięstwo tego rodzaju w historii.
Natomiast drugie, a właściwie chronologicznie rzecz biorąc – pierwsze zdarzenie jest związane z niezwykłym człowiekiem…

Pilot
Gdy Morane L trafiły do jednostki MS26 spotkał się z nimi znany już wtedy powszechnie znakomity pilot – Roland Garros. Można go uznać za pierwszego pilota myśliwskiego wszechczasów, gdyż wielokrotnie atakował on niemieckie samoloty strzelając z karabinu Lewis. W listopadzie 1914 roku spotkał się z Raymondem Saulnierem, pracującym wtedy nad synchronizatorem, który mógłby umożliwić strzelanie z zamontowanego nieruchomo karabinu przez krąg wirującego śmigła. Niestety prace te były nieudane głównie z powodu słabej jakości stosowanej wówczas amunicji. Wtedy prawdopodobnie Garros wpadł na pomysł zabezpieczenia śmigła przed własnym ostrzałem. Wspólnie ze swoim mechanikiem Julesem Hue skonstruowali układ deflektorów, które kierowały pociski po stycznej do obrysu przekroju łopat śmigła. Na grzbiecie osłony silnika Morane’a L zamontowali karabin Hotchkiss. Pierwszy egzemplarz tak zmodyfikowanego samolotu został zniszczony przez huragan. Natomiast na drugim Garros uzyskał trzy zwycięstwa powietrzne  - 1, 15 i 18 kwietnia 1915 roku. Jego sukcesy jednak nie trwały długo, gdyż wieczorem 18 kwietnia został on zestrzelony przez ostrzał z ziemi. Co gorsza, Garrosowi po wylądowaniu po niemieckiej stronie frontu nie udało się zniszczyć samolotu i sekret jego sukcesów został odkryty. Na scenę wkroczył wtedy równie utalentowany, co zarozumiały Anthony Fokker, ale to już zupełnie inna historia.

Model
Prężnie rozwijająca się ostatnio firma AZ Model sprawiła wielką radość miłośnikom wczesnego okresu lotnictwa wypuszczając na rynek model Morane’a L. Zestaw wykonany jest jak przyzwoity short-run. Elementy w pudełku pozwalają na w miarę bezproblemowe wykonanie wersji seryjnej, np. maszyny Warneforda. Jednak gdy chce się wykonać model samolotu Garrosa, który był wczesną wersją L-ki, konieczne jest poprawienie pewnych istotnych elementów. Szkoda, że w tym miejscu AZ Model nie odrobił zadania domowego i większość różnic w ogóle zignorował, mimo że w zestawie znajdują się kalkomanie z oznaczeniami samolotu Garrosa, a w instrukcji malowania – zupełnie błędnie przedstawione kolorowe obrazki pokazujące ten samolot w późnej wersji seryjnej.
Konieczne zmiany wynikające z różnic między wersją wczesną i późną, a także z innych wad elementów modelu:
1. Usunięcie przerysowanej faktury powierzchni płata i sterów wysokości krytych płótnem, gdzie imitacja żeber przypomina bardziej listwy znane z płatów znacznie młodszego braciszka L-ki – MS406. Przy okazji można trochę bardziej popracować papierem ściernym i pocienić krawędzie spływu płatów i sterów.
2. Wypełnienie wycięcia w krawędzi spływu płata, którego nie było w samolocie Garrosa.
3. Skrócenie o ok. 1.5 mm przedniej części kadłuba – charakterystyczna cecha wczesnych L. Wiąże się to niestety z koniecznością odtworzenia imitacji charakterystycznych metalowych okuć na drewnianych panelach burtowych.
4. Przerobienie podwozia na wersję z szeroko rozstawionymi w widoku z boku zastrzałami.
5. Dorobienie charakterystycznych rurkowatych wlotów powietrza do gaźnika na burtach, elementów mocujących karabin, popychaczy sterów, deflektorów Garrosa-Hue’a na śmigle oraz okuć, do których mocowane były linki usztywniające i skręcające płat.
6. Wymiana kiepskiej imitacji siedmiocylindrowego silnika Gnome na zdecydowanie lepszy dziewięciocylindrowy silnik Le Rhone firmy Aeroclub wykonany z białego metalu.
7. Uzupełnienie imitacji struktury wewnętrznej kadłuba na burtach kabiny – brakuje tu szczególnie linek naciągów usztywniających.

Bibliografia
J. M. Bruce. Morane Saulnier Type L. Windsock Datafile 16. II wydanie. Albatros Publications Ltd, Berkhamstead, 1998.

This is a model of an early version of Morane L flown in April 1915 by Roland Garros in MS26. He scored three times: on 1st, 15th and 18th and finally was shot down by the ground fire.
The model
The quickly developing company AZ Model is very much welcome with its short-run Morane’a L. The kit elements allow to build rather easily the model of the standard L.
However, the Garros’s mount was an early one and here AZ Model failed to do their homework. Despite the inclusion of the decals with markings for Garros’s L the essential differences are ignored.
The required modifications:
1. Removing of a rather crude imitation of surface on wings and elevator – it rather reminds the bands better known from a younger sister of L – MS406. On this occasion some more work with sandpaper will do good for too thick trailing edges.
2. Filling the cut-out in the trailing edge of the wing over the cockpit.
3. Shortening of the front section of the fuselage by some 1.5 mm.
4. Reshaping of the undercarriage to a wide V-struts version.
5. Addition of carburator intakes, gun mount, control horns for elevator and rudder, propeller deflectors and fixing points for wing rigging and twisting cables.
6. Substitution of a 7-cylinder Gnome engine with a white-metal 9-cylinder Le Rhone from Aeroclub.
7. Adding some elements for the imitation of internal structure in the cockpit (though little of this is visible under the “Parasol”).